Het is inlichtingendiensten en overheden een doorn in het oog: communicatie via berichtendiensten als Telegram en WhatsApp is versleuteld. Dat betekent dat ze niet mee kunnen lezen met terroristen en misdadigers. Alleen de verzender en ontvanger kunnen de boodschap ontcijferen.
De roep om daar iets aan te doen, klinkt steeds luider na de reeks aanslagen in Europa. Zo willen Duitsland en Frankrijk dat gerechtelijke instanties eenvoudig toegang moeten krijgen tot versleuteld berichtenverkeer.
Officier van Justitie Martijn Engbers is het daarmee eens. “Wat wij het liefst zouden zien is dat we, na toetsing door een rechter, toch bij die versleutelde informatie zouden kunnen”, zei hij in augustus tegenover de NOS.
Zaterdag doet de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) Dick Schoof een duit in het zakje. Het is Schoof een lief ding waard als de encryptie op berichtendiensten als WhatsApp en Telegram wordt gebroken. De inlichtingendienst AIVD is daar ook mee bezig, zegt Schoof in een interview met De Telegraaf.
“Als terroristen via dit soort versleutelde netwerken communiceren willen we dat wel graag breken. Het gaat moeizaam, maar we zeggen niet dat het ons niet lukt”, aldus de baas van de NCTV. Hij benadrukt dat de veiligheidsdiensten niet geïnteresseerd zijn in “jouw en mijn berichten”.
Strijd tegen terrorisme
Eerder riep AIVD-baas Rob Bertholee al op om de versleuteling van chatapps te beperken. Dat de privacy in het geding kan komen, moet volgens Bertholee maar op de koop toe worden genomen. "Dan moet je accepteren dat je veiligheid inlevert. Dan moet je je dus afvragen hoeveel veiligheid is privacy je waard?"
Schoof laat een soortgelijk geluid horen. Mensen die waarschuwen dat de AIVD te veel macht krijgt probeert hij gerust te stellen. "Het is nodig voor de strijd tegen terrorisme en er is goed toezicht op. Elke organisatie in dit domein is gedreven door de waarden van onze democratische rechtsstaat.''
Nodig is het wel. "We moeten niet met een oude blokkendoos proberen de nieuwe techniek te lijf te gaan. Internet is nu een 'black box'. De diensten moeten daar toegang toe kunnen krijgen."
Encryptie belangrijk
De roep om versleuteling te omzeilen of te kraken ligt gevoelig. Encryptie is namelijk van groot belang om digitale systemen te beveiligen, zodat criminelen niet bij belangrijke gegevens kunnen.
Bovendien is sterke versleuteling van data en communicatie belangrijk voor de privacy van burgers, voor bedrijven en overheidsdiensten. Het recht op een persoonlijke levenssfeer en vertrouwelijke communicatie van burgers is grondwettelijk geregeld.
Tegelijk gebruiken ook criminelen zelf vaak versleuteling zodat de politie en andere opsporingsdiensten moeilijker bij de informatie kunnen komen die zij digitaal opslaan of met elkaar delen. Met telefoonverkeer is het al tientallen jaren mogelijk om, met tussenkomst van een rechter, gesprekken af te tappen. Met versleutelde chatapps is die mogelijkheid er niet.
Achterdeur inbouwen
Vraag is hoe de politie en geheime diensten toegang moeten krijgen tot versleutelde berichten. Het voorstel van Duitsland en Frankrijk laat dit open. Een mogelijkheid is om een achterdeur in de software in te bouwen, waarmee gerechtelijke instanties via een soort digitale loper bij de berichten kunnen.
Maar dit is gevaarlijk, omdat criminelen de achterdeur kunnen ontdekken. Dat was voor minister Van der Steur van Justitie begin dit jaar reden om af te zien van het aan banden leggen van encryptie.
Volgens Van der Steur is het nu niet mogelijk om versleutelingsmethoden aan te passen zonder dat de veiligheid van het digitale systeem in gevaar komt. Een mogelijke technische ingang leidt tot een kwetsbare plek in het systeem. En dat zou criminelen, terroristen en buitenlandse inlichtingendiensten juist in de kaart spelen, omdat zij daar dan ook gebruik van kunnen maken.
Internet of Things
Er is nog een belangrijker punt: zijn geheime diensten überhaupt in staat om aanslagen te voorkomen als ze toegang hebben tot versleutelde informatie? De aanslagplegers die november vorig jaar in Parijs om zich heen schoten communiceerden niet via versleutelde apps. Toch konden inlichtingendiensten het bloedbad in de Franse hoofdstad niet tegenhouden.
Bovendien hebben geheime diensten met de opkomst van het Internet of Things meer mogelijkheden dan ooit om af te luisteren. De directeur van de Amerikaanse nationale inlichtingendiensten James Clapper heeft zoveel al gezegd.
IS-strijders
Toch is het volgens NCTV-baas Schoof nodig om mee te kunnen lezen met berichten, want het gevaar voor terreur is niet geweken. "Met de AIVD constateren we dat IS een planningseenheid heeft die nog steeds effectief is en in staat is om aanslagen in Europa voor te bereiden en uit te voeren. En het is een feit dat terugkeerders ongemerkt de Europese Unie proberen binnen te komen."
Andere voormalige IS-strijders zullen de komenden weken naar Nederland worden teruggebracht door de marechaussee en zullen grondig onderzocht worden. "De eerste golf terugkeerders waren vooral gedesillusioneerde types. Wie nu terugkeert heeft meer gedaan. We geloven niemand meer op zijn blauwe ogen als hij zegt dat hij bij IS alleen in de keuken heeft gestaan."